Słowniczek pojęć żeglarskich – słownik żeglarski

Żeglarze, albo mówiąc szerzej wodniacy, podobnie jak każda grupa pasjonatów ma swój język, swój slang. Wiele słów, a nawet całych wyrażeń jest niezrozumiałych dla tzw. „szczurów lądowych”. Osoby, które po raz pierwszy uczestniczą w rejsie, albo rozpoczynają przygodę z żaglami na kursie żeglarskim, często są przerażone ilością dziwnie brzmiących wyrazów, nie bardzo kojarzących się z naszym językiem ojczystym.

Etymologii polskich wyrażeń żeglarskich należy doszukiwać się w językach narodów, które żeglowanie rozpoczęły znacznie wcześniej od naszego. Wiele jest zapożyczeń z języka angielskiego, niderlandzkiego, niemieckiego, a nawet rosyjskiego. Zapamiętanie ich wymaga nie tylko czasu, ale przede wszystkim obcowania z tym swoistym językiem podczas rejsów, szkoleń oraz jakże przyjemnych dla ciała i ducha spotkań i koncertów żeglarskich.

Celem niniejszego słownika jest zwrócenie uwagi na znaczenie słów używanych najczęściej,  z którymi osoba rozpoczynająca wodniacką przygodę spotka się już podczas pierwszych dni żeglarskiej inicjacji.

Znajomość tych słów i wyrażeń ma pomóc w usprawnieniu komunikacji pomiędzy kursantami i instruktorami, pomiędzy dotychczasowymi „szczurami lądowymi” a „starymi wilkami morskimi”, którzy język swój kochają i używają z właściwym sobie pietyzmem, również w celach humorystycznych.

Zanim więc młody stażem żeglarzu czy żeglarko pójdziesz po „wiadro kilwateru” lub „klucz do likszpary”,  przeczytaj poniższy słowniczek, by nie dać się wpuścić w maliny, czy mówiąc bardziej żeglarsko – wystawić do wiatru.

• Achterdek – pokład rufowy. Tylna część pokładu jachtu znajdująca się za kokpitem.
• Achterluk – właz wejściowy prowadzący z pokładu lub kokpitu do pomieszczeń znajdujących się w tylnej części jachtu.
• Achterpik – schowek pod pokładem rufowym.
• Achtersztag – jedna z lin podtrzymujących maszt, biegnąca od topu masztu do rufy jachtu.

• Bajdewind– „ćwierć wiatr”,  kurs jachtu względem wiatru, gdy wiatr wieje na skos od dziobu
• Bakista – schowek pod pokładem na różne rzeczy. Bakisty znajdują się również pod kojami.
• Bandera – oznaczenie przynależności jachtu do danego kraju.
• Baksztag – lina należąca do olinowania stałego, biegnąca od masztu w kierunku rufy.
• Baksztag– kurs jachtu względem wiatru, gdy wiatr wieje na skos od rufy.
• Balast – masa umieszczona możliwie najniżej kadłuba łodzi, która ma na celu obniżenie środka ciężkości, a tym samym zwiększenie stateczności poprzecznej łodzi.
• Bezan – Jeden z żagli, mocowany na ostatnim (na jachtach dwu i wielomasztowych) maszcie.
• Bom – cześć osprzętu jachtu należąca do drzewc, do którego mocowany jest dolny lik żagla.
• Bosman – zwyczajowa funkcja na jachcie i w porcie. Osoba odpowiedzialna za żagle i osprzęt. W marinach osoba pobierająca opłaty portowe.
• Bryt – pas materiału, z którego uszyte są żagle.
• Bukszpryt – część osprzętu jachtu należąca do drzewc. Bukszpryt umieszczony jest na dziobie, wzdłuż osi symetrii jachtu, wystając poza kadłub.
• Bulaj – okrągłe wycięcie w burcie lodzi, służące jako okno.
• Burta – boczna część kadłuba jachtu.

• Cuma– lina służąca do mocowania jachtu do nadbrzeża. Rozróżniamy cumy dziobowe i rufowe.
• Człowiek – potoczna nazwa manewru podejścia do człowieka, który wypadł za burtę.

• Dziobnica – ukośna belka w kadłubie jachtu na dziobie, będąca przedłużeniem stępki.

• Fok– jeden z żagli, mocowany przeważnie na sztagu, znajdujący się na dziobie jachtu.
• Fał – lina tzw. olinowania ruchomego,  służąca do wciągania rożnych ruchomych części osprzętu łodzi np: żagli, miecza, steru.
• Flauta– brak wiatru
• Fordek – pokład dziobowy.
• Fordewind – kurs jachtu względem wiatru wiejącego od rufy.
• Forpik – komora pod pokładem dziobowym.

• Gafel– część osprzętu jachtu należąca do drzewc.
• Grot – główny żagiel na jachcie.

• Hals – położenie statku żaglowego będącego w ruchu w stosunku do wiatru. Jeżeli wiatr wieje z prawej burty, jacht płynie prawym halsem, jeżeli wieje z lewej burty jacht płynie lewym halsem. 2. Odcinek drogi, który jacht przebywa od zwrotu do zwrotu.

• Icki – tasiemki zakładane na wanty pokazujące kierunek wiatru. Idealnie do tego nadaje się do tego taśma magnetofonowa.

• Jacht – jednostka pływająca, żaglowa lub motorowa.

• Kabestan– urządzenie spotykane na jednostkach pływających lub w przemyśle, służące do ułatwienia wybierania bądź luzowania lin, łańcuchów będących pod znacznym obciążeniem.
• Kambuz – jachtowa kuchnia.
• Kapitan – najważniejszy członek załogi, którego polecenia i komendy pozostali członkowie załogi powinni wykonywać, osoba na jachcie często określana jako „Pierwszy po Bogu”.
• Kapok– kamizelka ratunkowa, obowiązkowe wyposażenie każdej osoby na jachcie.
• Kąt martwy– strefa w której jacht nie możne płynąc pod żaglami. Kąt martwy jest rożny dla każdego jachtu. Gdy wiatr wieje prosto od dziobu jachtu to kąt martwy rozciąga się po kilkanaście stopni w lewo i w prawo od jachtu.
• Kausza – metalowe okucie o kroplowym kształcie wplatane w końce lin stalowych i miękkich.
• Kil – belka umieszczona na dnie kadłuba statku, ciągnąca się od dziobu do rufy, zapewniająca sztywność i stabilność konstrukcji lub podwodna część kadłuba statku, mająca kształt płetwy.
• Kilwater– ślad na wodzie pozostawiony przez płynący jacht.
• Kingston – jachtowa toaleta.
• Kipa – oczko mocowane na pokładzie, burcie lub nadbudówce jachtu służące do przeprowadzania przez nie szotów żagli przednich.
• Knaga –  część osprzętu jachtu, służąca do mocowania fałów, szotów i innych lin. Knagi mocowane są do masztu, pokładu, czy innej nieruchomej części jachtu. Klasyczna knaga ma kształt rogów, nazywa się ją knaga rogową. Inne rodzaje knag: szczękowa tzw.piesek, zaciskowa tzw. stoper; samowypinająca się.
• Kogucik – jeden z typów zakończeń masztu w postaci metalowego okucia zakładanego na top masztu, na którym zamocowane są bloki do fałów żagli.
• Kokpit – zagłębienie w pokładzie, pomieszczenie w którym przebywa załoga.
• Kompas – urządzenie nawigacyjne służące do określania kursu jachtu względem magnetycznego bieguna Ziemi.
• Kubryk – na większych jachtach pomieszczenie mieszkalne dla załogi.
• Kurs – kierunek w jakim porusza się jacht.

• Likszpara – szczelina w maszcie lub w bomie, w który wprowadza się brzeg żagla, często tzw. liklinę czyli obszytą płótnem żaglowym linę

• Miecz– płyta wykona z drewna, metalu czy laminatu umieszczona w najczęściej w skrzyni mieczowej wystająca z jachtu pionowo w dól (do wody) służąca do zachowania stateczności jachtu.

• Półwiatr– kurs z jachtu względem wiatru wiejącego prostopadle do osi jachtu

• Rumpel– element urządzenie sterowego, drewniany lub metalowy drążek, służący do zmiany położenia steru, a więc i do zmiany kierunku ruchu łodzi.

• Saling– pozioma rozpórka umocowana do masztu na pewnej wysokości, przeciwdziałająca wyginaniu się masztu pod wpływem naprężeń.
• Stępka – cześć szkieletu łodzi, znajdująca się na samym dole jachtu, do której mocowane są wszystkie inne główne części kadłuba („kręgosłup” jachtu).
• Szekla – kawałek płaskownika lub pręta metalowego, spłaszczonego na końcach, wygiętego w kształcie litery U. Końce pręta są przewiercone, a jeden otwór jest nagwintowany. Przez otwory przechodzi metalowa przetyczka wkręcana w nagwintowany otwór. Szekla służy do łączenia ze sobą rożnych części na jachcie.
• Szot – lina należąca do olinowania ruchomego, służąca do wybierania lub luzowania żagla.
• Szpring – lina cumownicza działająca od dziobu w kierunku rufy jachtu (szpring dziobowy) lub od rufy w kierunku dziobu (szpring rufowy).
• Sztag – lina należąca do olinowania stałego podtrzymująca maszt, działająca wzdłuż osi symetrii jachtu.
• Sztagownik – metalowe okucie znajdujące się na pokładzie, do którego mocowane są sztagi.
• Ster – urządzenie służące do zmiany kierunku ruchu łodzi, umieszczone za rufą, w osi symetrii.
• Sternik– osoba, która w danym momencie steruje jachtem za pośrednictwem steru, czyli urządzenia służącego do wybierania i utrzymywania odpowiedniego kursu.

• Takielunek – olinowanie jachtu. Takielunek stały – liny służące do usztywnienia i zamocowania we właściwym położeniu drzewc, najczęściej liny stalowe, a w niektórych miejscach łańcuchy. Takielunek ruchomy – liny służące podnoszenia i opuszczania żagli oraz manewrowania nimi.
• Tawerna – portowa restauracja lub bar, których wystrój, atmosfera i menu skierowane są przede wszystkim do żeglarzy i rybaków i kojarzą się z żeglarstwem. Zgodnie z powiedzeniem żeglarskim trudne warunki żeglarskie lepiej przeczekać właśnie w tawernie, tam też można nieźle pożeglować, a niejeden już odpłynął.

• Zęza, zenza – najniższe miejsce wewnątrz kadłuba jednostki pływającej, nieporozdzielanego wewnętrznie grodziami wodoszczelnymi. Zbiera się w nim woda wraz ze wszelkimi nieczystościami.
• Zwrot – manewr polegający na zmianie położenia jednostki żaglowej w stosunku do kierunku wiatru. Zwrot przez sztag polega na przejściu linii wiatru dziobem, zwrot przez rufę polega na przejściu linii wiatru rufą.